Belijdenis en katholiciteit

Belijdenis en katholiciteit 27 De meest eenvoudige betekenis ligt hierin, dat in de kerk de verschillen tus- sen de mensen geen wezenlijke en doorslaggevende rol spelen. Er zijn heel wat van dergelijke verschillen. Zo bijvoorbeeld het verschil in leeftijd, het verschil in geslacht, het verschil in stand of in ontwikkeling, het verschil van natie of van ras. Door al deze verschillen schrijdt de kerk in haar katholiciteit heen. Zij omvat mensen van alle leeftijden, van beide geslachten, van alle klassen in sociaal en intellectueel opzicht, van alle volkeren en rassen. 44 Dat is algemeenheid in een andere zin dan universaliteit – universaliteit die bij Van Ruler overigens niet ongenoemd blijft, maar niet langer de kern is. Maar nieuw is het niet; Van Ruler kan teruggrijpen op uitleggingen van katholiciteit van ver voor de Reformatie. Zo schreef Thomas van Aquino al: ‘De kerk is ten tweede katholiek wat betreft toestand van mensen, want niemand wordt uitge- sloten, heer noch slaaf, man noch vrouw.’ 45 Nieuw is slechts de klemtoon; nieuw is slechts dat dit het eerste en belangrijkste is dat wordt genoemd. De meest gangbare manier om de katholiciteit van de kerk opnieuw te denken is echter die van Calvijn. Calvijn handhaaft de claim dat de kerk katholiek in de zin van universeel is, maar past deze nog slechts toe op de onzichtbare kerk. In de Catechismus van Genève verwoordt hij dit als volgt: ‘Wat is de algemene of katholieke kerk?’ ‘Dat zijn de gelovigen, die God tot het eeuwige leven heeft bestemd’ (vrg. 93). Bij vraag 100 maakt Calvijn vervolgens expliciet het onder- scheid tussen de zichtbare kerk en de onzichtbare, die bestaat uit ‘de gemeen- schap van hen, die God heeft verkoren om hen te behouden.’ 46 Deze laatste kan men niet zien, maar slechts geloven. Calvijn identificeert de katholieke kerk van het Apostolicum dus niet met één van de bestaande geïnstitutionaliseerde kerken. Wel doet hij op deze manier recht aan het aspect van de uitgebreidheid dat in de betekenis van ‘katholiek’ zit: ook bij hem is de katholieke kerk over de wereld verspreid. In plaats van orthodoxie en orthopraxis komt nu Gods uitver- kiezing, een zo mogelijk nóg lastiger toepasbaar criterium. Maar de grootste afwijking ten opzichte van de traditie zit wel hierin, dat bij Calvijn de katholieke kerk niet langer zichtbaar en aanwijsbaar is. Deze is slechts te geloven. In feite zegt het Apostolicum in deze interpretatie niets meer over de zichtbare kerken 44 Van Ruler, Ik geloof , 137. 45 Thomas van Aquino, Preken over de geloofsbelijdenis , 93. Ook bij Cyrillus van Jeruzalem, Katecheti- sche lezingen XVIII 23 vindt men al formuleringen die deze richting uit wijzen. 46 Zie ook Calvijn, Institutie IV 1,7.