De paus van de toekomst: ook de paus van de protestanten?

• oecumene
• Hans Kronenburg
• paus
• Hendro Munsterman
• petrusambt

Je kon erop wachten: op het positieve geluid van protestanten die na het overlijden van paus Franciscus zeiden `hij was ook mijn paus’ moest vroeg of laat een tegengeluid volgen. En jawel, tien dagen later stond boven de column van Marc de Jager met grote letters: ‘En toch ben ik blij dat protestanten geen paus hebben’ (Nederlands Dagblad, 2 mei 2025).

In zijn column typeert De Jager de rooms-katholieke kerk als een hiërarchisch instituut, waarin leiders de dienst uitmaken. Hij schrijft zelfs dat de eenheid van de kerk ‘geborgd’ is, gegarandeerd, in de hiërarchie: ’zonder leiders geen kerk’. Dat hiërarchische kerkmodel zet hij vervolgens af tegen het ‘strikt synodaal-presbyteriaal model’ van de Protestantse Kerk in Nederland. ‘Dat betekent dat alle ambten gelijk zijn (presbyteriaal), maar ook dat kerken elkaar ontmoeten en toezicht op elkaar houden (synodaal). Wij kennen geen leiders die boven anderen staan, slechts dienaren die elkaar bij de les houden’. ‘De’ PKN bestaat eigenlijk niet, zij kent alleen lokale gemeenten met lokale leiders. Deze ‘platte’ kerk heeft wel een ’hoofdkantoor’ (!), gevestigd te Utrecht, waar allerlei bureaucratische regeltjes vandaan komen. Daar kun je van denken wat je wilt, maar we mogen blij zijn dat de Protestantse Kerk geen hiërarchisch instituut als het pausdom kent, want ‘een kerk waar een enkeling gezag heeft is een kwetsbare kerk.’ De columnist concludeert: ‘Doe mij maar een kerk met een flinke scheut bureaucratie en zonder gezagdragende leider.’

Er zou heel wat over deze prikkelende column te zeggen zijn, maar ik beperk me tot vier opmerkingen:

1

De Jagers typering van het hiërarchische karakter van de rooms-katholieke kerk getuigt van een typisch protestantse, clichématige interpretatie van het begrip hiërarchie. Dat duidt namelijk niet op een streng geordende gezagstructuur, maar is – letterlijk vanuit het Grieks – een verwijzing naar ‘de heilige oorsprong’ (hierè archè) van de kerk: Christus en zijn apostelen, daar komen we vandaan en daar zijn we tot op vandaag aan gebonden. De rooms-katholieke kerk beschouwt zichzelf als ‘hiërarchisch’, omdat zij door de manier waarop zij georganiseerd is de kerk bij haar heilige oorsprong, Christus, wil bewaren. De bisschop van Rome, neemt daarbij – samen met de andere bisschoppen - een sleutelpositie in. Hij herinnert de kerk eraan dat zij leeft van haar ‘heilig begin’,

Christus, en dat zij zich om kerk van Christus te blijven steeds weer biddenderwijs voor Hem moet openen, opdat zij zich niet opsluit in zichzelf en eigen wegen gaat. Ik denk dat wij als protestanten, met onze vaak eigenzinnige individualistische geloofsopvattingen daar veel van kunnen leren.

2

Paus Franciscus zal in de toekomst vooral herdacht worden als de paus van het synodaal proces. Hij wilde juist géén paus zijn van ‘een kerk waar een enkeling gezag heeft’, zoals De Jager schrijft. Uit zijn hele optreden bleek dat hij wilde breken met een middeleeuwse opvatting van hiërarchie en terug wilde naar een synodale kerk, waarin allen – mannen en vrouwen, bisschoppen en parochianen, pausen en kardinalen - op organische wijze hun rol zouden kunnen spelen, want samen vormen zij het lichaam van Christus. Franciscus wilde ook een andere invulling van het pausschap, getuige niet alleen zijn manier van denken en doen, maar ook het vorig jaar verschenen Vaticaanse document De bisschop van Rome. Daarin wordt op grond van een hernieuwde lezing van de zg. ‘Petrinische teksten’ van het Nieuwe Testament en de resultaten van oecumenische dialogen gepleit voor vernieuwing van het Petrusambt. Deze ontwikkeling mag niet worden genegeerd in het oecumenisch gesprek.

3

Dat brengt me op mijn derde punt: de oecumene. Het genoemde document, gepubliceerd door de Dicasterie voor de Bevordering van de Eenheid van de Christenen, erkent dat het pauselijk ambt door de eeuwen heen voor de andere kerken een obstakel geworden is. De auteurs willen hoopvolle perspectieven aanreiken voor meer eenheid onder de christenen en ze doen daarvoor in hun tekst vergaande voorstellen. Het woord is nu aan de oecumenische partners. Sommigen van hen hebben al een reactie gegeven. Eén daarvan is interessant genoeg om hier te vermelden

Op een vorig jaar door de Katholieke Vereniging voor Oecumene georganiseerd symposium, getiteld Hoe het Petrusambt weer een teken van eenheid kan worden was het opmerkelijk genoeg een voormalige secretaris van de Protestantse Kerk in Nederland – Dr A.J. Plaisier – die vijf redenen noemde waarom het pauselijk ambt een plaats kan krijgen in de ene kerk van de toekomst. Ik noem ze kort: (1) Hij geeft aan de kerk een ‘gezicht’; (2) Hij belichaamt de eenheid van het lichaam van Christus; (3) Hij heeft als taak te waken over het apostolisch erfgoed; (4) Hij fungeert als pastor pastorum, als herder over de herders. (5) Hij staat als primaat de kerk voor ‘het andere Rijk’, dat niet van deze wereld is: het Rijk van Christus. Volgens mij een ideaal profiel van een oecumenische paus. Maar er ontbreekt nog iets aan. Daarover gaat mijn laatste opmerking, waarmee ik hoop recht te doen aan de intentie van Mark de Jager.

4

Hendro Munsterman schrijft in een artikel over het komende conclaaf (Nederlands Dagblad, 3 mei), dat verschillende kardinalen tijdens de voorbesprekingen hebben voorgesteld om de paus in de toekomst ‘niet meer alles alleen te laten besluiten’: ‘De paus heeft een groep wijze mensen om zich heen nodig. Een paus kan niet de gehele wereldkerk overzien. Hij heeft mensen nodig die hem bijstaan, van verschillende pluimage, uit alle delen van de wereld, zowel behoudende als vernieuwingsgezinde mensen’. Op dit voorstel schijnt veel bijval gekomen te zijn.

Misschien mag ik in dit verband ook een voorstel doen. Het verdient overweging om voor de ‘wijze mensen’, die straks om de nieuwe paus heen staan, ook vertegenwoordigers uit de oecumene te vragen, want vertegenwoordigers van één kerk kunnen niet de gehele wereldkerk overzien. Alleen samen met alle heiligen kunnen wij de volle diepte en de rijkdom van Christus verstaan, schrijft de apostel Paulus.

Dat werd even zichtbaar tijdens het avondgebed op het Sint Pietersplein bij de opening van de bisschoppenconferentie over synodaliteit (september 2023): daar stonden rondom paus Franciscus twintig kerkleiders, ‘wijze mannen (en vrouwen!)’ uit alle christelijke tradities: orthodox, anglicaans, oud-katholiek, luthers, gereformeerd en evangelisch – samen met de bisschop van Rome biddend om Gods zegen voor kerk en wereld: een hoopvol begin van de oecumenisering van het Petrusambt? Het ziet ernaar uit dat de nieuwe Paus, Leo XIV, op dit punt de lijn van zijn voorganger zal voortzetten: hij staat als Augustijn immers in dezelfde traditie als Maarten Luther, de augustijner monnik uit Erfurt, die als hij nu geleefd had, blij geweest zou zijn met deze Augustijn als paus en zijn hervormingsbeweging waarschijnlijk niet zou zijn begonnen. Dan was paus Leo XIV ook mijn paus geweest….. 

Hans Kronenburg

12 mei 2025

Foto: Paus Franciscus omringd door twintig kerkleiders tijdens de oecumenische avondwake op 30 september 2023 op het Sint Pietersplein. Beeld: Luisterend op weg.

Christus is opgestaan!

• Pasen
• Theodoor van der Voort
• concilie van Nicea

We leven momenteel in de Paastijd, in de vreugde over de opgestane Heer. Pasen, het feest dat westerse en oosterse christenen dit jaar op dezelfde dag hebben gevierd, en dan ook nog in het jaar van het 1700-jarig jubileum van het Eerste Oecumenische Concilie van Nicea. Toch kunnen we moeilijk voorbijgaan aan het feit, dat het lang geleden is dat we in zulke onzekere tijden Pasen hebben gevierd: er woedt een oorlog op ons continent en één in het Midden-Oosten, de klimaatcrisis vraagt om meer dan alleen onze aandacht, oude transatlantische vriendschappen schijnen er niet meer toe te doen en in het Witte Huis heeft een president plaatsgenomen die behagen lijkt te scheppen in de verschrikte reacties op zijn wispelturig optreden. Toch is het van belang juist nu vast te houden aan ons geloof in de opgestane Heer en aan de woorden die Hij gesproken heeft. Hij is immers de continue factor, zeker in óns leven. In de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel, die dit jaar bijzonder in de belangstelling staat, wordt gesproken over Christus’ wederkomst, en dat aan Zijn Rijk geen einde zal zijn. Dat betekent uiteraard niet dat we nu maar met onze armen over elkaar moeten gaan zitten, omdat het toch allemaal uiteindelijk goed zal aflopen. Voor het zover is, kunnen we er immers met elkaar opnieuw een enorme puinhoop van gemaakt hebben. Het is belangrijk waakzaam te zijn en te blijven en onze verantwoording te nemen voor de wereld, die aan onze zorg is toevertrouwd. Al zijn onze mogelijkheden vaak uitermate beperkt, toch kunnen we in onze gesprekken en daden uiting geven aan onze zorgen, en een bijdrage leveren aan een betere, rechtvaardiger samenleving. Daarbij is het gebed van ons, christenen, een onmisbaar element. Wij mogen vertrouwen hebben in Gods liefde voor de wereld die Hij geschapen heeft. Juist in deze tijd, waarin we het hebben over Christus’ Opstanding uit de dood en het leven, is een optimistische kijk op de huidige toestand van de wereld meer dan ooit nodig.

Aartspriester Theodoor van der Voort

Aartspriester Theodoor van der Voort is rector van de Russisch-Orthodoxe Parochie van de H.H. Eersttronende Apostelen Petrus en Paulus te Deventer.

Bron afbeelding: internet

Fotoś van de Leeskring

• Leeskring Vroege Kerk
• Paul Wansink
• Nicea

In deze leeskring  ( 7 oktober 2024 - 7 april 2025) hebben we ons verdiept in Nicea en o.a. brieven gelezen van keizer Constantijn.

Paul Wansink werd bedankt door voorzitter Idelette Otten  en ook Hans Kronenburg werd bedankt, de gastheer in het klooster in De Bilt.

Volgend seizoen hopen we weer Augustinus te gaan lezen, en wel zijn commentaar op de Hallel-psalmen. Nader bericht volgt.

Nicea 2025

• oecumene
• Nicea
• Raad van Kerken

Oecumenelezing 16 mei

Oecumenelezing 16 mei 2025

Oecumenische viering 14 juni

Aan de vooravond van zondag Trinitatis vindt in de prachtige Sint-Janskerk in Gouda een oecumenische viering plaats.
In deze viering zullen de lidkerken van de Raad van Kerken, maar hopelijk ook breder, hun verbondenheid in het ene geloof vieren.
Deze viering wordt inhoudelijk voorbereid en vormgegeven door de stuurgroep Nicea 2025.

Zowaar een voluit katholiek gebeuren!

Kerkelijke viering Nicea 2025

Studiemiddag OFK n.a.v. de Notitie ‘Tot heil van heel de werkelijkheid’, bijdrage aan het oecumenisch gesprek over de sacramentaliteit van de kerk.

• sacramentaliteit van de kerk
• Nicea

                          scheidend voorzitter mg. Joris Vercammen 

 Het auditorium van het Catharijne Convent was met ruim 40 mensen goed gevuld.
Voorzitter Idelette Otten stelde de forumleden bij aanvang nog even voor aan de zaal en zette in het bijzonder Joris Vercammen (Emeritus aartsbisschop van de OKKN) in het zonnetje. Hij heeft aan de wieg gestaan van ons Forum en van het appel dat op 3 november 2012 werd gepresenteerd. Tot 2023 hebben we ons onder zijn leiding kunnen wijden aan Studie, Reflectie en Spirituele uitwisseling. Hij legde een katholiek fundament onder onze theologische bezinning en vroeg aandacht voor de spirituele dimensie van de katholiciteit. Met het neerleggen van het voorzitterschap heeft hij ook afscheid genomen van het Forum.
We moesten ook afscheid nemen van Theodoor van der Voort, die helaas niet aanwezig kon zijn. Deze aartspriester van de Russisch Orthodoxe parochie in Deventer heeft ook jarenlang een positieve en onmisbare bijdrage geleverd aan ons Forum. Onmisbaar omdat men hem ook het geluid van de oosterse orthodoxie werd gehoord. Hopelijk zal er voor hem een opvolger gevonden worden.

Vervolgens kwamen er vier inleiders aan het woord met elk een eigen reactie op onze notitie, inmiddels gepubliceerd in Kerk en Theologie 2024, jaargang 75, no.4.
Als eerste Michael Bakker, rector van het St. Irenaeus Orthodox Theologisch Instituut aan de Radboud Universiteit van Nijmegen en aartspriester van de Orthodoxe gemeente in Amsterdam. Zijn reactie was getiteld: De kerk als ikoon van God, het universum en de mens.
Daarna sprak Matthijs Ploeger, rector van het oud-katholiek Seminarie, docent systematische theologie, docent liturgiek en priester. Hij sprak over Kerk als sacrament: een conceptuele en een existentiële vraag.
Na een pauze volgde Dorottya Nagy, hoogleraar Theologie en Migratie. Zij leidt mede het PTHU Centre for Theology and Christianity Worldwide en is voorzitter van de Central and Eastern European Association for Mission Studies plus predikant van de Lutherse Kerk. Zij zal spreken over Sacramentaliteit en ecclesiologie: een theologisch-missiologische respons.
Tenslotte deelde Peter Demey, hoogleraar aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen te Leuven inzichten uit de redactiegeschiedenis van de lijnen over ‘kerk als sacrament’ in Lumen Gentium 1 en het verschil tussen redactiegeschiedenis en receptiegeschiedenis.

Onder leiding van Marcel Sarot was er een paneldiscussie en Andreas Wöhle sloot de middag zingend af met de voorzang van When we sing, we pray twice. When we sing, we are one. Allen stemden met vreugde in.

In het jaar waarin we Nicea gedenken was deze middag de eenheid en de katholiciteit van de kerk hoorbaar, zichtbaar en voelbaar.

                                vlnr:  Hans Uytenbogaardt, Lieske Keuning, Henk Schoon, Marcel Sarot,

                                Hans Kronenburg, Henk Gols, Wim van den Dool, Hans Burger en voorzitter Idelette Otten