Na een grondige wereldwijde voorbereiding van twee jaar begint op 4 oktober a.s. in Rome de synode over het thema synodaliteit. Het zal gaan over het herontdekken van wat het betekent om samen Kerk te zijn en om in deze tijd gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen voor de kerkelijke geloofsgemeenschap. Er wordt met spanning en met grote verwachtingen naar uitgekeken, niet alleen door rooms-katholieken, maar door alle christenen die het visioen van de katholiciteit nog niet vergeten zijn. Want synodaliteit is niet iets ‘typisch protestants’ (zoals vaak gedacht wordt) of iets ‘totaal onkatholieks’ (zoals behoudende rooms-katholieken nogal eens denken): het is een manier van kerkzijn die teruggaat op de Vroege Kerk, toen het (middeleeuwse) hiërarchische kerkmodel nog niet bestond en er door de geestelijkheid niets besloten werd zonder dat de ‘leken’ geraadpleegd waren. En ja – het moet gezegd worden – het waren de protestanten die dat vroegchristelijke kerkmodel in de zestiende eeuw weer ontdekt hadden…

In ons appel staat onder het kopje Overal dat de kerk katholiek is omdat elke lokale kerkgemeenschap onderdeel is van de ene wereldwijde kerk van Christus, verspreid over alle volken, denominaties en culturen. Daarom zullen lokale kerken zich openstellen voor elkaar en voor christenen uit andere tradities en culturen, ten einde in onderlinge uitwisseling en communicatie te zoeken naar wegen om samen kerk te zijn in deze tijd.  

Voor mijn ochtendgebed gebruik ik een klein groen boekje: “Het oosten bidt”. Ik kreeg het ooit van mijn leermeester ds.A.C.D. van den Bosch. Aan de hand van dat boekje bid ik dagelijks: “Hemelse koning, Trooster, Geest der waarheid, die overal tegenwoordig zijt en het heelal vervult, Schat van al het goede, en Schenker van het leven, kom en woon in ons, zuiver ons van alle smetten en red, o Goede, onze zielen.”

 
In de viering op Paasmorgen klinken uit het epistel de woorden: ‘Als u nu met Christus tot leven bent gewekt, (…) richt u op wat boven is, niet wat op de aarde is.’ (Kolossenzen 3:1-2). Nemen we soms afscheid van de aarde? 
In het gedicht ‘Apostel Thomas’ van  J. Slauerhoff heeft de apostel het met hoogvliegerij en daarmee gepaard gaande desillusie helemaal gehad. Het gedicht eindigt met de regels:

            En een was moe geloovens, hopens, strijdens

           Om ’t groot vergeefse en smachtte, voortaan heidensch

           Alleen te zijn met stenen, planten, dingen.

Het grote vergeefse tegenover het doodgewone alledaagse, schim die wordt nagejaagd tegenover wat ik met mijn handen warm kan koesteren, geen ontsnapping naar de hemel maar trouw aan de aarde, heidens tevreden met huis, tuin en keuken. 
Maar gebeden en gezangen van de Paastijd maken duidelijk dat de hemel helemaal niet concurreert met aarde. ‘In uw opstanding, Christus, alleluja, / verheugen zich hemel en aarde, alleluja’,  klinkt het in een responsie in de getijden.

Het begin van de paaswake in de katholieke liturgie is vol van symboliek. In de kerk is het donker; allen wachten. Er is een vuur dat gezegend wordt, waaraan de paaskaars ontstoken wordt. De paaskaars wordt gezegend en wordt binnen gedragen en drie maal klinkt “Licht van Christus”, dat allen beantwoorden met “Heer, wij danken U”. Het licht van de paaskaars wordt aan iedereen doorgegeven. En als allen dan een brandend kaarsje in de hand hebben en de kerk verlicht wordt door een zee van lichtjes, klinkt de paasjubelzang: “Laat juichen heel het hemelkoor van engelen”. De nu gangbare tekst^[1] is een korte vorm van de oude lichthymne ‘Exsultet’ uit 4^e of 5^e eeuw. Het is een tekst om bij stil te staan.

Het is Aswoensdag geweest, de veertigdagentijd is begonnen. Op weg naar Pasen ruimt het kerkelijk jaar tijd in voor bezinning. Dus ook voor klimaatrouw: verdriet om het verdwijnen van het klimaat dat we nu kennen en de wereld die daarbij hoort. Er is reden genoeg om te rouwen over het klimaat. In het licht van Pasen èn van de kruisdood van Jezus Christus is er ook alle ruimte voor klimaatrouw.

Jeruzalem! Oord van verlangen en gebroken visioenen. Oord van hoop en vrees. Oord waar katholiciteit zich ook in al haar weerbarstigheid presenteert. Hier is het begonnen - in “Het Land” - en hier is het waar Christelijke gemeenschappen alsmaar kleiner worden in aantal, omdat gemeenteleden het toenemend als te zwaar ervaren om met de spanningen en uitdagingen te leven die dit land vandaag kenmerken. Eén procent nog is het aandeel van de Christelijke bevolking.

Die vreselijke oorlog in de Oekraïne is al bijna een jaar aan de gang. Dagelijks komen er mensen om, raken mensen verminkt of gewond, slaan op de vlucht, of komen in de kou of het donker te zitten. En dan is er nog die onvoorstelbare verwoesting, deels moedwillig veroorzaakt. Via de media worden we er voortdurend mee geconfronteerd.
Ook de kerken worden hierdoor geraakt, de Orthodoxe Kerk in het bijzonder.
De meeste Oekraïense vluchtelingen behoren immers tot de Orthodoxe Kerk. Ze zijn blij dat deze Kerk er ook in Nederland is. Dat de Patriarch van de Russisch-Orthodoxe Kerk, Kyrill, de Russische agressie steunt, wordt door vrijwel alle Orthodoxen in West-Europa, ook door diegenen die tot het Patriarchaat Moskou behoren, betreurd en in niet mis te verstane bewoordingen afgekeurd.

We zitten tegenover elkaar. Zij op bed, ik op een stoel ernaast. Tot voor kort was ze nog mobiel met haar elektrische rolstoel, nu ligt ze haast permanent op het ziekenhuisbed dat in de slaapkamer geïnstalleerd is. ’s Ochtends wilde ze nog wel eens naar de kamer rijden, maar dat is nu een vermoeiende excursie geworden. Ze heeft een ernstige ziekte. Het is begonnen toen ze goed dertig was. Ik schat haar zestig.
“Het gaat niet goed”, zegt ze, “de vraag is of mijn verjaardag nog haal. Dat is over een goed half jaar.”

Wat is het verschil tussen heiligenverering en personencultus?
Een personencultus veruitwendigt zich in een overtrokken en onredelijke dweepzucht en bewondering voor bepaalde invloedrijke personen en hun prestaties. Dit valt regelmatig filmsterren, topsporters of wereldlijke bewindvoerders te beurt. De afstand tussen deze personencultus en de heiligenverering is evenwel hemelsbreed. “Aan Cleopatra denkt men terug, tot Maria bidt men”, zo zegt het, met een boutade, de nieuwe Katechismus.