Over het gezamenlijk gebed als bron van eenheid

Sinds kort woon ik in een klooster, of eigenlijk een voormalig klooster, dat ook functioneert als verzorgingshuis: het moederhuis van de Fraters van Utrecht op de grens van Zeist en De Bilt. Behalve fraters wonen er missiezusters, monialen, emeriti-pastores en nu dus ook een emeritus predikant. Een boeiend gezelschap van vrouwen en mannen die niet alleen samen eten en koffiedrinken, maar ook proberen iets van de kloostertraditie te bewaren door samen de vespers te bidden en de eucharistie te vieren. Kerkrechtelijk mag ik aan dat laatste natuurlijk niet meedoen, maar niemand die daar een probleem van maakt: waar mensen als broeders en zusters samenleven, daar is de Heer immers in hun midden (Psalm 133)? Waarom zou dat wel gelden voor het gezamenlijk koffiedrinken en niet voor een gezamenlijke eucharistieviering?

‘Vroeger zochten mensen troost in de kerk’, zo wist het journaal onlangs te melden, ‘maar tegenwoordig kan dat niet meer. Want de kerken lopen leeg. Dus moeten mensen nu hun troost zoeken in kunst en cultuur. Daarom krijgen deze sectoren extra subsidie’.
In dat ene journaalbericht werd duidelijk dat het algemene gevoelen blijkbaar is dat (1) de kerk heeft afgedaan, en (2) de kerk niets van doen heeft met kunst en cultuur. Maar ook dat de kerk de plek zou moeten zijn, waar mensen troost moeten kunnen vinden.

Een zonnige zondag in de Paastijd, in het zuiden van de Bourgogne, in het kleine middeleeuwse stadje Saint-Gengoux-le-Nacional. Op zaterdag al las ik de aankondiging dat er in de kerk eucharistie zou worden gevierd. Van een eerdere pelgrimage door Frankrijk wist ik hoe weinig vanzelfsprekend het is dat in oude kerken van stadjes en dorpen op zondag nog het brood van het woord en het brood van de tafel worden uitgereikt. Mijn verwachtingen waren niet hooggespannen, op vele plaatsen immers kwijnt de kerk.

... in de veertigdagentijd
Terwijl het voor het eerst sinds decennia weer oorlog is in Europa, tikt de tijd gewoon door. Binnenkort begint de veertigdagentijd. Dat leidde tot een gesprekje hier thuis aan tafel. Wat zullen we dit jaar gaan doen? Elk jaar hebben we wel iets als een leesrooster, soms een kijktafel, en meestal kiezen we ook iets uit om te vasten, zoals gereformeerden dat doen die het vasten wat aan het herontdekken zijn. We drinken bijvoorbeeld geen alcohol of alleen water, of er wordt minder gebruik gemaakt van social media.
Tieners stellen dan de vragen die in de lucht hangen. Waarom zou je eigenlijk in die vastentijd je speciaal met het lijden en sterven van Jezus bezighouden? Dat kan toch het hele jaar? Waarom vieren wel Kerst en Pasen maar geen andere feesten, zoals het Purimfeest? En waarom zou je eigenlijk vasten?

In deze eerste dagen van het nieuwe jaar vieren we de komst van Christus, het Licht van de wereld. Juist deze dagen, waarin de coronatreurnis ons land meer dan de ons omringende landen treft, zien we daar met meer verlangen dan gebruikelijk naar uit. De coronacrisis maakt ons echter soms ook wat extra inventief.

... van verbindingslijnen tussen christelijke en joodse feesten.

Van de avond van 28 november tot de avond van 6 december is het joodse feest van Chanoekah. Het feest van de lichten herinnert aan het wonder van de olie die voldoende was voor het ontsteken van acht lichten. Het ritueel van acht avonden in huis een licht ontsteken aan de Chanoekiah, steeds een licht meer, is een feestelijk gebeuren. In het bijbelboek 1 Makkabeeën 4 staat het verhaal over de altaarreiniging en in gebruikneming van de Tempel na het verjagen van de bezetters door Judah Maccabeüs en zijn broers. Behalve op de vrolijkheid op dit feest ligt het accent op zuivering. Christenen beginnen juist in deze tijd ook kaarsen te ontsteken: elke zondag van de Advent steeds een licht meer. De Advent is een periode van vasten, van inkeer en van zuivering. Zonder een aanwijsbaar verband tussen Chanoekah en Advent kun je overeenkomstige elementen herkennen.

In de maand die volgt op Hervormingsdag, lijkt het me goed om als katholiek daarover te schrijven. Want eigenlijk hoort Hervormingsdrang een eigen plekje ook in het Katholieke kerkelijk jaar te hebben. De hervormers was het toch te doen om de hervorming van de kerk. En is die hervorming niet een permanente opdracht? Vandaar dat het niet zou misstaan daar elk jaar tenminste aan herinnerd te worden op zo’n feestelijke gedenkdag die meteen ook de vooravond is van het Katholieke feest van Allerheiligen. Dát feest richt de focus op de roeping van de kerk een inclusieve gemeenschap te zijn, die alle grenzen overstijgt en tot in de hemel reikt. Inderdaad: voor we zover zijn moet er nog wel wat ‘hervormd’ worden!

Zaterdag 18 september mocht ik in de Lebuïnuskerk te Deventer getuige zijn van de wijding van Bernd Wallet, die – in het spoor van Willibrord – gewijd werd tot aartsbisschop van Utrecht. De week daarvoor had ik in ‘mijn’ kerk diverse kinderen uit groep 6 van de Rooms Katholieke Willibrordschool uitgelegd wat een bisschop was, wat hij droeg - een mijter en een staf – en de betekenis daarvan. Ze luisterden ademloos...

In 2012 verscheen van de Nederlandse schrijver Cees Nooteboom, die ook in het Duitse taalgebied grote bekendheid geniet, de bundel ‘Licht overal’. Het gedicht ‘De tram’ spreekt over de kerk in de verleden tijd:

En vroeger?
Kazuifel, wijn. Een enkel
wonder? Alles in handen
van pausen en vissers.
Nu nooit meer.

Het volgende gedicht uit ‘Licht overal’ staat in diezelfde kenmerkende verleden tijd. Het heet ‘Utopia triumphans’; de toespeling op de zegevierende kerk is onmiskenbaar. Maar voor de dichter is de kerk iets uit het verleden.

Het is Pinksteren geweest, we leven in de tijd van de Heilige Geest.
Soms lijkt het of de Heilige Geest verdeelt: voor de één is de Heilige Geest verbonden met heel specifieke dingen (bijzondere gaven), voor de ander is de Geest vaag en roepen al die ‘special effects’ weerstand op.

In dat licht is het interessant om de Pentecostale traditie met haar luisteren naar de stem van God te leggen naast de nadruk die in de Jezuïtische traditie ligt op het leren onderscheiden.