Dit beeld van ‘The Dancings Saints’ in hemel en op aarde rond het altaar bij de communie in de Maaltijd van de Heer is een monumentaal, verrassend en krachtig statement van geloofsverbondenheid  door de eeuwen heen. Het fresco werd in 2009 voltooid in de koepelvormige altaarruimte van de episcopaalse kerk van St Gregory of Nyssa in San Francisco USA. Na de Schriftdienst in de rechthoekige ruimte (op de achtergrond) wordt de Maaltijd van de Heer gevierd rond het altaar in het midden. In de koepel zijn rondom negentig levensgrote heiligen, vier sterren, sterren, manen en zonnen en een meer dan levensgrote dansende Christus afgebeeld. De heilige geloofsgetuigen vormen zowel een reeks van traditionele figuren, zoals Koning David, Teresa van Avila en Franciscus van Assisi, als onorthodoxe en niet-christelijke figuren zoals Malcolm X en Anne Frank. Zij maken deel uit van een reeks musici, artiesten, martelaren, mystici, profeten en zondaars uit alle tijden. Heilige getuigen van veelkleurig geloof en achtergrond.

Als dan de gemeenschap in de tafelviering rond het altaar danst, haakt zij aan bij de ‘heiligen, ons voorgegaan’ en proclameren zo een uitdagende, universeel beeld van God die het menselijk leven doorstraalt.

Hark! The sound of of holy voices

Een lied ‘met alle heiligen’

Een dergelijke uitbundige en uitdagende viering van de Maaltijd van de Heer als de viering van een hemelhoog, wereldwijd en door alle tijden heen verbonden tafelgemeenschap van ‘alle heiligen’ in hemel en op aarde inspireerde Willem Barnard bij zijn vertaling van de Engels hymne ‘Hark! The herald angels sing’^[i] van Christopher Wordsworth (1807-1885) . Hij vertaalde dit lied voor Allerheiligen kort nadat hij rond 1955 enkele malen in Engeland had vertoefd. Hij schrijft daarover: ‘Ik verkeerde daar in anglicaanse kringen, bij de Religious Drama Society (waar ik o.a. T.S. Elliot en George Bell, de bisschop van Chichester ontmoette). Die paar weken gaven mijn leven een nieuwe wending. De liturgie en het sacrament heb ik als een bevrijding ervaren.

De hymne is gebaseerd op twee visioenen uit de Openbaring van Johannes: 4,1-11 en 17,2-12. Beide zijn als epistellezing met verbonden met de viering van Allerheiligen resp. in de kerk van het Oosten en van het Westen. Wordsworth verbindt die beide met elkaar. Willem Barnard overpeinst daarbij: ‘Zo’n lied “Met al de heiligen”, zoals de titel in De Tale Kanaäns luidde, roept een bont beeld op van een zich verdringende gretige menigte die zingt en hunkert op een strand. Achter de horizon gaat een groot licht aan, een loper van zilver wordt uitgelegd over het water, een weg wordt gebaand, een pad vrijgemaakt in het duister van de nachtzee. Over die oprijlaan rijdt een koning naderbij en langs die loper gaan de aanhangers van de koning, uitbundige onderdanen, hem tegemoet. Ze hebben er alles voor overgehad om dit eeuwige moment te beleven, ze zijn gekielhaald en onder de voet gelopen, maar nu is hun dag aangebroken. Het rijk van de nieuwe vrede wordt gevestigd. Ze zingen hun longen vol.  “Hoor! Een heilig koor van stemmen”, Hark! The holy sound  of voices. Deze apocalyptische visioenen  zijn mij liever en staan mij nader, ze bezielen mij meer, dan minder ‘onmogelijke’ maar ook minder kleurige en fantastische vooruitzichten. (…) Het zijn altijd weer de beelden en gelijkenissen van de Torah, van het oude joodse pascha, van de exodus, van de mare die met de naam Mozes is verbonden en die in de naam van Jezus ons is aangezegd! Het gaat altijd weer over de doodsrivier en over een paaslam, over bloed dat reinigt, liefde die verzoent, over bronnen die ontspringen en licht dat opgaat over een nieuw land en een oude belofte. Deze beeldspraak is onvergankelijk.’^[iii]

Zo legt in de hymne bijvoorbeeld de laatste regel van vers 1 ‘In de hemel is een dans’^[iv]  in de vertaling van Willem Barnard een verbinding tussen zijn overpeinzingen en de actuele vieringen van de Maaltijd van de Heer in een kleurrijke gemeenschap als die van St Gregory  of Nyssa in San Francisco. Samen vormen zij ‘de waarheid waar het in de bijbel om gaat: een levende, warme, ademende waarheid, een waarheid in menselijk vlees en bloed, een waarheid die “er” niet “is”, maar die “geschiedt”. En die waarheid is altijd meer gediend van beelden, dan van abstracte bespiegeling.^[v]

Hans Uytenbogaardt

Emeritus predikant van de Protestantse Kerk in Nederland

afb: st gregory of nyssa san francisco/ dancing saints

Verder lezen:

Willem Barnard / Guillaume van der Graft, In wind en vuur, alle liederen toegelicht, Band III. Lied 339, Skandalon 2023

^[i] Liedboek voor de kerken  2013, lied 726, Hoor een heilig koor van stemmen

^[ii] W. Barnard, Een zon diep in de nacht, de verzamelde dagboeken 1945-2005, Vught 2009, 52

^[iii] W. Barnard, Een Compendium van achtergondinformatie bij de 491 gezangen uit het Liedboek voor de kerken. Samengesteld voor de prof.dr. G. van der Leeuwstichting, Amsterdam 1977, 318-321

^[iv] Ontleend aan de gelijknamige titel van een publicatie van prof.dr. G. van der Leeuw.

^[v] Compendium, 319