We zitten tegenover elkaar. Zij op bed, ik op een stoel ernaast. Tot voor kort was ze nog mobiel met haar elektrische rolstoel, nu ligt ze haast permanent op het ziekenhuisbed dat in de slaapkamer geïnstalleerd is. ’s Ochtends wilde ze nog wel eens naar de kamer rijden, maar dat is nu een vermoeiende excursie geworden. Ze heeft een ernstige ziekte. Het is begonnen toen ze goed dertig was. Ik schat haar zestig.
“Het gaat niet goed”, zegt ze, “de vraag is of mijn verjaardag nog haal. Dat is over een goed half jaar.”

Wat is het verschil tussen heiligenverering en personencultus?
Een personencultus veruitwendigt zich in een overtrokken en onredelijke dweepzucht en bewondering voor bepaalde invloedrijke personen en hun prestaties. Dit valt regelmatig filmsterren, topsporters of wereldlijke bewindvoerders te beurt. De afstand tussen deze personencultus en de heiligenverering is evenwel hemelsbreed. “Aan Cleopatra denkt men terug, tot Maria bidt men”, zo zegt het, met een boutade, de nieuwe Katechismus.

Over de opmaat van Voleinding en Advent

Een gedenkdag die bij uitstek past op de weg van de liturgie in de Herfsttijd is de viering van Allerheiligen op 1 november. De liturgie van deze dag plaatst het ‘gedenken van ‘allen die ons zijn voorgegaan’ in de bredere context van de eschatologie van de herfsttijd. Typerende kenmerken daarvan zijn het gedenken van Jeruzalem als het doel van de pelgrimerende gemeente, met daarmee verbonden de connotaties van oordeel, recht en vrede (vgl. Jes. 60). Een ander, meer persoonlijk accent van Allerheiligen is gericht op de ‘geroepen heiligen’ zelf (1 Kor. 1,21): zij hebben een leven geleid van navolging en – toen, maar zeker ook nu  – het martelaarschap.¹ Al die velen gekend en ongekend samen vormen de stoet die Allerheiligen viert.

Aan het slot van de 11^e assemblee van de Wereldraad van Kerken in Karlsruhe werd een boodschap opgesteld die de gedachten en overwegingen weergaf van de ruim 4.000 deelnemers uit 120 landen. Een woord dat meermalen in deze boodschap voorkomt is het woord 'verzoening'. 'De liefde van Christus beweegt de wereld tot verzoening en eenheid.' (1 Joh. 4:9-11). Deze prachtige tekst lees ik vaak als ik als pastoor communie ga brengen bij iemand thuis.

Een van de grote struikelblokken in de oecumene is het verschil in kerkbegrip van katholieken en protestanten. Katholieken hebben een visie op de kerk die meer top down is, met Christus aan het hoofd, vertegenwoordigd door Zijn plaatsvervanger op aarde, terwijl protestanten de kerk meer bottom up zien: de Geest werkt in alle gelovigen, en die vormen samen een gemeenschap. Hiermee gaat samen dat voor katholieken de kerk belangrijker is dan voor protestanten, en zeker dan voor evangelicalen.

Over het gezamenlijk gebed als bron van eenheid

Sinds kort woon ik in een klooster, of eigenlijk een voormalig klooster, dat ook functioneert als verzorgingshuis: het moederhuis van de Fraters van Utrecht op de grens van Zeist en De Bilt. Behalve fraters wonen er missiezusters, monialen, emeriti-pastores en nu dus ook een emeritus predikant. Een boeiend gezelschap van vrouwen en mannen die niet alleen samen eten en koffiedrinken, maar ook proberen iets van de kloostertraditie te bewaren door samen de vespers te bidden en de eucharistie te vieren. Kerkrechtelijk mag ik aan dat laatste natuurlijk niet meedoen, maar niemand die daar een probleem van maakt: waar mensen als broeders en zusters samenleven, daar is de Heer immers in hun midden (Psalm 133)? Waarom zou dat wel gelden voor het gezamenlijk koffiedrinken en niet voor een gezamenlijke eucharistieviering?

‘Vroeger zochten mensen troost in de kerk’, zo wist het journaal onlangs te melden, ‘maar tegenwoordig kan dat niet meer. Want de kerken lopen leeg. Dus moeten mensen nu hun troost zoeken in kunst en cultuur. Daarom krijgen deze sectoren extra subsidie’.
In dat ene journaalbericht werd duidelijk dat het algemene gevoelen blijkbaar is dat (1) de kerk heeft afgedaan, en (2) de kerk niets van doen heeft met kunst en cultuur. Maar ook dat de kerk de plek zou moeten zijn, waar mensen troost moeten kunnen vinden.

Een zonnige zondag in de Paastijd, in het zuiden van de Bourgogne, in het kleine middeleeuwse stadje Saint-Gengoux-le-Nacional. Op zaterdag al las ik de aankondiging dat er in de kerk eucharistie zou worden gevierd. Van een eerdere pelgrimage door Frankrijk wist ik hoe weinig vanzelfsprekend het is dat in oude kerken van stadjes en dorpen op zondag nog het brood van het woord en het brood van de tafel worden uitgereikt. Mijn verwachtingen waren niet hooggespannen, op vele plaatsen immers kwijnt de kerk.

... in de veertigdagentijd
Terwijl het voor het eerst sinds decennia weer oorlog is in Europa, tikt de tijd gewoon door. Binnenkort begint de veertigdagentijd. Dat leidde tot een gesprekje hier thuis aan tafel. Wat zullen we dit jaar gaan doen? Elk jaar hebben we wel iets als een leesrooster, soms een kijktafel, en meestal kiezen we ook iets uit om te vasten, zoals gereformeerden dat doen die het vasten wat aan het herontdekken zijn. We drinken bijvoorbeeld geen alcohol of alleen water, of er wordt minder gebruik gemaakt van social media.
Tieners stellen dan de vragen die in de lucht hangen. Waarom zou je eigenlijk in die vastentijd je speciaal met het lijden en sterven van Jezus bezighouden? Dat kan toch het hele jaar? Waarom vieren wel Kerst en Pasen maar geen andere feesten, zoals het Purimfeest? En waarom zou je eigenlijk vasten?

In deze eerste dagen van het nieuwe jaar vieren we de komst van Christus, het Licht van de wereld. Juist deze dagen, waarin de coronatreurnis ons land meer dan de ons omringende landen treft, zien we daar met meer verlangen dan gebruikelijk naar uit. De coronacrisis maakt ons echter soms ook wat extra inventief.