Wij maken er zomaar iets lokaals en iets plats van, maar de kerk is iets van overal, altijd en allen, aldus Arjan Plaisier bij de presentatie van een appel van protestantse en oud-katholieke theologen.

Oecumene is niet een of ander leuk speeltje van mensen, maar heeft met de hand van God te maken.

Die hand zal blijven werken. Ik ben niet zo pessimistisch over de oecumene. Er zal ook in deze eeuw aan ons kerkelijk leven geschud worden.

Ineens blijken dan de muren niet veel meer te betekenen en waait de Geest met kracht door de gewelven. Veel kerkelijke cultuur blijkt vandaag de dag ineens gedateerd en heeft dan ook zijn tijd gehad, ook als die nog krampachtig in stand wordt gehouden.

eenheid

Het katholieke, het algemene, de eenheid heeft met God zelf te maken zoals Hij in Jezus Christus is verschenen. Het is de daad van God ‘om alles in de hemel en op de aarde onder één hoofd bijeen te brengen, onder Christus’ (Efeziërs 1:10). Onder dit hoofd is eenheid de eenheid van de liefde, genade en vrede van God.

Het Oecumisch Katholiek Appel is een terecht appel om in deze eenheid te blijven, en daar steeds naar terug te keren. Daarbij helpen de woorden altijd, overal en allen. Er is immers gevaar om sektarisch te worden. De wereld is sektarisch, de kerk is katholiek. De wereld kan niet anders dan sektarisch zijn, hoe universeel er ook gedacht wordt en hoe globalistisch er ook gehandeld wordt.

fundament

Het echte fundament van de eenheid ontbreekt. Het is hooguit broddelwerk, pappen en nathouden, en dat is dan nog maar het beste ook. Vaak wordt de hand overspeeld en krijgen we uitstulpingen van eenheidsrijken of ideologieën; maar dat is geen eenheid, dat is terreur.

De enige eenheid die houdt, is er een die ons wordt geschonken, die een vrije gave van God is. Het is de eenheid van de liefde, gebaseerd op het offer van de liefde en de overgave. Het is de Geest van Christus die bij machte is om wat uit elkaar valt, bijeen te brengen in een vrede die geen product is van menselijk werk, maar gave van God.

overal

Kerk is daar waar Christus doorwerkt met zijn Geest en waar mensen zich door deze Geest laten inpalmen. Christus is niet een idee, Hij is een daad van God, een offergave, de gekruisigde en opgestane Heer. Kerk is waar de liefde van Christus doorwerkt. Dat gebeurt door de verkondiging en de daaraan verbonden sacramenten. Daar hoort nu de trits Schrift, belijdenis en ambt bij. Zonder deze drie houden we een idee over waar we zelf mee aan de haal gaan. De eenheid van Christus is ons allen vreemd.

De woorden overal, altijd en allen helpen om het blijven in Christus te benoemen en te beleven. Christus is geen lokale legende. Wie over Hem spreekt, zal groot moeten leren denken. God heeft Christus bestemd voor de hele wereld. De kerk is ook verspreid over de hele wereld. Ze is lokaal, zeker, maar vanwege haar verbondenheid met Christus is ze verbonden met het wereldwijde lichaam van Christus. Als God alles onder één Hoofd bijeenbrengt, kunnen de leden niet net doen alsof zij lokaal het lichaam zijn.

21e eeuw

Christus valt niet op te eisen door één kerkgenootschap. Ik vind dat de Protestantse Kerk als ‘gestalte van de ene heilige apostolische en katholieke of algemene christelijke kerk’ krachtens haar eigen kerkorde niet anders kan dan zich openstellen voor andere kerken en christenen.

Wat ons betreft zitten we morgen om de tafel met de kerken die als afsplitsingen van de voorlopers van de Protestantse Kerk kunnen worden beschouwd, om tot kerkelijke eenheid te komen. Ik hoop dat de Protestantse Kerk in haar huidige vorm niet heel ver de 21e eeuw in zal komen. Waar bewegingen ontstaan die het onderlinge geloofsgesprek willen bevorderen, willen we hier actief aan bijdragen.

altijd

Altijd ziet op traditie, op de continuïteit met het apostolische getuigenis. We mogen geloven dat God de kerk niet heeft losgelaten in de eeuwen na de opstanding van Christus en de uitstorting van de Heilige Geest. In de kerk komen we in een hoge ruimte van de eeuwen. De kerk is echt democratisch, want daar spreekt het voorgeslacht mee. Ook daarom is de kerk nooit helemaal van de eigen tijd. Gelukkig maar, want als je als mens alleen maar met je eigen tijd getrouwd bent, ben je morgen de weduwe ervan. We zullen nog hard een instituut nodig hebben waarin de adem van de eeuwen voelbaar is.

Altijd heeft te maken met de inhoud van het geloof en de wijze van leven. Duur alleen is geen argument en traditie evenmin. Een groot accent op apostolische opvolging zoekt de continuïteit te veel in het menselijk handgebaar. God kan zo nodig uit stenen christenen maken. Er is soms hogere continuïteit.

takken

Dat mag echter geen reden zijn om maar te breken en het mag al helemaal geen reden zijn om te menen dat God oude takken heeft weggebroken om nieuwe takken in te planten. En ook al worden er oude takken afgebroken, niet de tak draagt de boom, maar de boom de tak. En daarom dient het protestantisme zich te verantwoorden, en kan in concreto geen protestantse kerk zijn zonder het gesprek met Rome. Dat kan op basis van vijftien eeuwen gedeelde kerkgeschiedenis.

Momenteel beleven we niet altijd gelukkige tijden met elkaar; een gedeelde avondmaalsviering zit er nu niet in. Maar hoe zit het eigenlijk met onze avondmaalsviering? Hoe serieus hebben we de gemeenschappelijke vieringen eigenlijk zelf genomen, en hoeveel drang zat erachter om werkelijk tot eenheid te komen?

allergie

En buiten dat: onze Protestantse Kerk zal zich door Rome de vraag moeten laten stellen in hoeverre we niet schrijnend de persoonlijke gezagsdrager missen en een raar soort allergie voor gezag hebben ontwikkeld. Hoe zit het dan met het gezag van Christus? Valt dat samen met dat van ons geweten of met de lokale kerkenraad? Dat is wel erg smal.

In hoeverre zijn we niet plat protestants met onze leer- en strijdgesprekken, waar op een dag alle mystieke diepte uit is verdwenen. Plat in onze moraal, die nergens meer iets dwars en onaangepasts heeft. Plat in onze manier waarop wij met het avondmaal omgaan, als was het een clubmaaltijd waarin we onze gemeenschapszin vieren. Plat soms in onze leer, waardoor we de heilige huiver voor het mysterie van de drie-ene God zijn kwijtgeraakt.

allen

Ten slotte het allen. Allen wil zeggen: kerk voor allen. Richt de kerk zich tot allen in het besef dat Christus het hoofd is van het al? De kerk kan ook sektarisch worden als ze mentaliteitskerk wordt. Als ze zich terugtrekt in eigen kring. Als ze de Areopagus mijdt. Als ze zich vereenzelvigt met een cultuur die dan weleens die van gisteren kan zijn.

De Protestantse Kerk als de kerk moet het ‘allen’ weer leren. Dat is wat anders dan allemansvriendje. Dat is zeker wat anders dan ‘worden zoals allen’. Dat is ook wat anders dan de kerk als eigen gestalte niet serieus nemen. Het allen is het weten dat je kerk bent voor allen, omdat Christus midden in de wereld gestorven is, en niet ergens achter een kerkelijk voorhangsel.

opdracht

Daarin hebben we elkaar als kerken en christenen nodig. Dat is een opdracht die alleen in gezamenlijkheid aangegaan kan worden. Juist hier liggen oecumenisch gezien de grootste uitdaging en de grootste kansen. Onze verdeeldheid heeft ons ook in eigen zuilen en later in eigen hokken gedreven. Katholiek is missionair, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, maar wat mij betreft is er geen enkele oecumenische agenda zonder dit perspectief.

Dit artikel is een ingekorte versie van de lezing, gehouden bij de start van het Oecumenisch Forum voor de Katholiciteit, zaterdag in Utrecht.

geplaatst:
08-11-2012 – 8.55
laatst gewijzigd:
08-11-2012 – 9.00

Auteur: Arjan Plaisier - Scriba Protestantse Kerk